INDIAN POLITICAL PARTY ESTABLISHEMENT|INDIANPOLITICAS|POLITICS OF INDIA|INDIA POLITICAL PARTIES

 રાજકીય પક્ષ કેવી રીતે બનાવવો, ઓછામાં ઓછા કેટલા સભ્યોની જરૂર પડે છે?

તાજેતરમાં જ પાંચ રાજ્યોમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી. અનેક નાના-મોટા પક્ષોએ ત્યાં ચૂંટણી લડી છે. પરિણામો જાહેર થાય તે પહેલા ચૂંટણીઓ યોજાઈ રહી હોય ત્યારે મતદાન દરમિયાન ચારે બાજુ રાજકીય પક્ષોના પોસ્ટર, બેનરો વગેરે જોયા પછી તમારા મનમાં આ પ્રશ્ન અવશ્ય આવતો હશે કે આ રાજકીય પક્ષોની રચના કેવી રીતે થાય છે? પક્ષોને ચૂંટણી ચિહ્નો કેવી રીતે આપવામાં આવે છે?

તેના નિયમો શું છે અને પ્રક્રિયા શું છે? આજે અમે તમને જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ કે નવો રાજકીય પક્ષ બનાવવાના નિયમો શું છે, પ્રક્રિયા શું છે અને તેમને ચૂંટણી ચિન્હ કેવી રીતે ફાળવવામાં આવે છે.

તમને જણાવી દઈએ કે ભારતમાં ત્રણ પ્રકારના રાજકીય પક્ષો છે. પ્રથમ-રાષ્ટ્રીય પક્ષ, બીજો-રાજ્ય કક્ષાનો પક્ષ અને ત્રીજો-અમાન્ય (પરંતુ ચૂંટણી પંચમાં નોંધાયેલ). તમને જણાવી દઈએ કે હાલમાં આપણા દેશમાં કુલ 7 રાષ્ટ્રીય, 58 રાજ્ય સ્તરીય અને 1786 અમાન્ય રાજકીય પક્ષો છે. ચૂંટણીમાં મળેલા મત અને બેઠકોની સંખ્યાના આધારે તેમને રાષ્ટ્રીય કે રાજ્ય પક્ષનો દરજ્જો મળે છે. તમને જણાવી દઈએ કે આ પાર્ટીઓની સંખ્યા સમયાંતરે બદલાતી રહે છે.

ભારતમાં રાજકીય પક્ષ બનાવવા માટે લોકોના પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ 1951માં જોગવાઈ છે. તેના માટે સૌથી પહેલા ચૂંટણી પંચની સત્તાવાર વેબસાઇટ પર તેની પ્રક્રિયાનો ખુલાસો કરવામાં આવ્યો છે. ચૂંટણી પંચ દ્વારા આપવામાં આવેલી માહિતી અનુસાર, સૌપ્રથમ પાર્ટી બનાવનાર વ્યક્તિએ એક સરળ પ્રક્રિયા તરીકે ચૂંટણી પંચની વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ એક ફોર્મ ભરીને 30 દિવસની અંદર ચૂંટણી પંચને મોકલવાનું રહેશે.

આ માટે ચૂંટણી પંચને પ્રોસેસિંગ ફી તરીકે 10,000 રૂપિયા પણ ચૂકવવા પડે છે, જે ડીડી દ્વારા જમા કરવામાં આવે છે.

પાર્ટીના સ્થાપકે પાર્ટીનું બંધારણ તૈયાર કરવાનું હોય છે, જેમાં પાર્ટીનું નામ અને પાર્ટી કેમ અને કેવી રીતે કામ કરશે તેની માહિતી આપવાની હોય છે.

આ બંધારણમાં જ પાર્ટીના ઘણા નિયમોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવશે, જેમાં અધ્યક્ષની ચૂંટણી વગેરે અને અન્ય નિયમોનો સમાવેશ થશે.

આ બંધારણથી સ્પષ્ટ થવું જોઈએ કે પક્ષ ભારતીય બંધારણ અને સમાજવાદ, બિનસાંપ્રદાયિકતા અને લોકશાહીના સિદ્ધાંતો પ્રત્યે સાચી શ્રદ્ધા અને નિષ્ઠા ધરાવશે.

પક્ષ બનાવતા પહેલા પ્રમુખ વગેરેની માહિતી આપવાની રહેશે અને બંધારણની નકલ પર તેમની સહીઓ અને સીલ હોવી પણ ફરજિયાત છે.

જો પાર્ટીના નામે કોઈ બેંક ખાતું છે તો તેની માહિતી પણ આપવી પડશે.

પાર્ટીમાં ઓછામાં ઓછા 100 સભ્યો હોવા જોઈએ અને શરત એ છે કે તેઓ અન્ય કોઈ પાર્ટી સાથે જોડાયેલા ન હોવા જોઈએ.

અધિકારીઓ, કારોબારી સમિતિ, એક્ઝિક્યુટિવ કાઉન્સિલ વગેરેની માહિતી અગાઉથી આપવાની રહેશે.

આ સાથે પાર્ટીએ એફિડેવિટ પણ આપવું પડશે, જેમાં કહેવામાં આવશે કે પાર્ટીનો કોઈ સભ્ય અન્ય કોઈ પાર્ટી સાથે જોડાયેલો નથી.

ભારતીય ચૂંટણી પંચ રાજકીય પક્ષોને ચૂંટણી પ્રતીકો પણ ફાળવે છે. ચૂંટણી પંચને બંધારણની કલમ 324 (લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1951 અને ચૂંટણીના નિયમો, 1961) દ્વારા સત્તા આપવામાં આવી છે. જેનો ઉપયોગ કરીને ચૂંટણી પંચે ચૂંટણી પ્રતીકો (આરક્ષણ અને ફાળવણી) ઓર્ડર 1968 જારી કર્યો હતો. આ અંતર્ગત રાજકીય પક્ષો અને ઉમેદવારોને ચૂંટણી પ્રતીકો ફાળવવામાં આવે છે.

ચૂંટણી પંચ પાસે પાછલા વર્ષોમાં ફાળવવામાં આવેલા પ્રતીકોની યાદી છે અને એવા પ્રતીકો કે જે કોઈને ફાળવવામાં આવ્યા નથી તેની પણ યાદી હોય છે. ચૂંટણી પંચ પાસે હંમેશા ઓછામાં ઓછા 100 એવા પ્રતીકો હોય છે જે હજુ સુધી કોઈને ફાળવવામાં આવ્યા નથી. મતદારો સરળતાથી યાદ રાખે અને સરળતાથી ઓળખે તે ધ્યાનમાં રાખીને આ પ્રતીકોની પસંદગી કરવામાં આવે છે.